Interview met directeur en artistiek leider Karolina Spaić

Je hebt met Sebo het Zid Theater opgericht, wat zijn jullie ervaringen tot nu toe?

We hebben ons werk in drie periodes verdeeld. In de eerste periode waren we op zoek om een geheel eigen theatertaal te ontwikkelen. Dit is gebaseerd op de verschillende Europese stromingen. Voornamelijk vanuit fysiek theater gemaakt, zoals het Odin theater uit Denemarken.

Onze eerste voorstelling in Amsterdam heeft eigenlijk  alle tekenen gehad van het werk dat we later maakten. In 1992 kwamen we met de voorstelling Dreams uit. Dit was gebaseerd op de Midzomernachtdroom van Shakespeare, met een cast van twaalf spelers. De hoofdrollen werden vertolkt door een jonge Turkse actrice, een Antilliaanse acteur en Sebo. We zijn altijd op zoek geweest naar verborgen talenten en spelers die representatief zijn voor de maatschappij van dat moment. Dat was geen politieke, maar een artistieke keuze. Want de voorstellingen weerspiegelen altijd de wereld waarin we leven.

In de tweede fase reisden we letterlijk de wereld over met vele fysieke locatievoorstellingen. Bijvoorbeeld Dictionary of Nomads dat in Colombia, Rusland, en de Balkanlanden te zien was. Ook deze cast was wederom divers met Sebo, Balduino uit Venezuela en Farid met Tunesische roots.

Na een periode van 10 jaar reizen door Europa, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika, hebben we een grote zaal gehuurd in de achterstandswijk nummer 1, de Kolenkitbuurt in Amsterdam West. Daar zijn we verder gaan werken.

Toen ik zwanger werd kon ik niet meer reizen met het theater. Mijn kind ging naar de basisschool en ons werk raakte veel meer geworteld in de omgeving, die ook zeer internationaal was. We zijn toen een nieuw avontuur gestart, om letterlijk met alle mensen uit de omgeving en andere theatermakers, voorstellingen en bijzondere projecten te maken.

Als ik terugkijk, dan vind ik het moeilijk om hier labels aan te hangen. Daar had ik altijd al moeite mee. Want is het community art, is het participatief theater of gewoon geëngageerd theater?

Ik ben trots dat we voor ons werk in 2011 een Appeltje van Oranje hebben ontvangen, dat was zo’n bijzondere ervaring. Maar ik ben er vooral ook trots op dat we altijd trouw zijn gebleven aan onze artistieke en persoonlijke behoefte. Theater en kunst maken die ertoe doet, en welke letterlijk het verschil maakt. We hebben daarbij altijd uit betrokkenheid gewerkt, en niet uit beleidsoverwegingen. Soms hadden we de wind mee, maar ook heel vaak tegen.

In veel dingen waren we onze tijd vooruit. We werkten met gewone mensen toen niemand dat nog deed. Nu is het bijna een must. We zijn vaak onbegrepen geweest.  Dat heeft er mee te maken dat je de kaders loslaat, en datgene maakt wat je nodig vindt. In de huidige kunstsystematiek moet alles binnen een kader vallen. Daar hadden we altijd al last van en nu nog steeds.

Maar we zijn doorgegaan, want dit is niet gewoon ons werk. Dit is onze missie en ons leven, om van betekenis te zijn voor de mensen. Zowel het publiek als de makers. En ik ben er trots op dat we een bijzondere groep spelers en makers aan ons hebben weten te binden, zoals Ista Bagus Putranto. Een Indonesische fysieke acteur en beeldend kunstenaar, die sinds 2015 bij ZID speelt. Zijn techniek en aanwezigheid op het podium is uniek. Maar hij kreeg geen enkele kans in Nederland.

En ik ben natuurlijk trots op Sebo. Dat hij als een oer Hollandse man, altijd zo waakzaam is op het feit dat we iedereen erbij moeten betrekken. En dat hij zo compromisloos, altijd op zoek gaat naar de verbinding en dialoog met de ander.

Regisseur Barba is een belangrijk persoon voor jou, wat wil je hierover zeggen?

Barba is definitief mijn master. Ik heb na mijn studie tien jaar lang bij hem de ISTA gevolgd. Dit staat voor International School of Theatre Anthropology. Op deze school die door hem is opgericht, lag onze focus op zowel westerse- als niet-westerse theatertechnieken.

Barba is compromisloos in zijn benadering van theater. Hij introduceerde het motto: "theater moet uit noodzaak gemaakt worden", en dat is mij altijd bij gebleven. Na 20 jaar hebben we Barba en het Odin theater voor het ExploreZ festival in 2018 weer naar Nederland gehaald.

Het was een ultiem succes, de tijd was er weer rijp voor. In Nederland komt steeds meer het besef dat theater ook een maatschappelijke en politieke rol heeft. Daar past de visie van Barba opeens weer heel goed bij.

Welke ambities heb je met het ZID Theater, en iedereen die daarbij betrokken is?

Op dit moment is het heel spannend binnen de Gemeente Amsterdam voor ZID. We hebben namelijk een positief advies gekregen van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, maar zijn toch onder de zaaglijn beland, want het geld was op. Nu is de Gemeenteraad aan zet om te kiezen of de culturele organisaties wel of niet door zullen gaan. In deze coronatijd is het heel   moeilijk om plannen te maken. Gelukkig hebben we wel een vierjarige subsidie van de rijksoverheid toegezegd gekregen. Afkomstig van het Fonds voor Cultuurparticipatie voor het festival ExploreZ. Dat betekent veel voor ZID. Want zo kunnen we onze plannen duurzamer maken, en kunnen we weer een stukje vooruit plannen.

Ook hebben we twee grote internationale projecten toegezegd gekregen voor de komende jaren. In deze projecten gaan we aan de slag met jonge mensen, statushouders en migranten. Ze hebben allemaal ambitie om binnen de kunst- en cultuursector te werken. Maar kunnen daar tot dusver geen aansluiting bij vinden. Voor mij is het belangrijk dat het soort theater wat we maken, de samenleving en de wereld waarin we leven weerspiegelt. En als alles om ons heen verandert, dan verandert ook het theater en de kunst.

We leven nu in een tijd van een crisis veroorzaakt door een pandemie. Na elke crisis, de wereldoorlogen of na de Russische revolutie, veranderde het theater rigoureus. We komen nu in een nieuw tijdperk en de kunst gaat ook weer veranderen. Ik vind het belangrijk dat diegenen die nu nog praktisch onzichtbaar zijn als makers, ook een plek krijgen. Want we hebben de verhalen van deze tijd nodig.

Mijn grootste ambitie is om met theater en kunst diegenen te bereiken die op dit moment eigenlijk niet of nauwelijks worden bereikt. En waarbij naar het theater gaan ook niet altijd vanzelfsprekend is. Het

allerbelangrijkste vind ik dat mensen, die term gebruik ik liever dan 'het publiek', worden geraakt. Theater is ontstaan vanuit rituelen, waar het element van gezamenlijkheid aan ten grondslag ligt. Daar ben ik naar op zoek in de context van het hier en nu.

Wat maakt het ExploreZ festival voor jou zo uniek en vooral ook zo belangrijk?

ExploreZ is een 'maakfestival'. De producties die worden getoond zijn ontstaan uit een samenwerking tussen makers die aan de ZID verbonden zijn, en internationale makers. Het is ook een werkplaats  waarin onderzocht wordt hoe we samen theater kunnen maken, en van elkaar kunnen leren.

Als je zegt internationaal, dan denken mensen vaak; oh dat is dan daar, ver weg, dat is reizen. Maar alle nieuwe kunststromingen zijn ontstaan door een internationale uitwisseling van kunstenaars. Dat is van surrealisme tot aan street art.

Makers hebben de behoefte om uit te wisselen. En hun maakproces binnen een internationale context te herdefiniëren. Dat is de opzet van het festival. Dat dit voornamelijk uit co-creatie bestaat is vrij uniek. Ook het feit dat lokale mensen en plekken in de stad verbonden worden met internationale makers is zeer waardevol. Iemand van buitenaf kan soms veel scherper zien wat zich hier lokaal afspeelt. Ze kunnen je ook wijzen op dingen die nieuwe verbindingen en mogelijkheden kunnen leggen, waardoor een heel andere aanpak kan ontstaan.

Maar het belangrijkste vind ik dat makers verbonden aan ExploreZ, en die uit Nederland komen, zich bewust worden van het feit dat ze hun eigen roots hebben. Hun roots die vaak buiten Europa is te vinden.

De artistieke samenwerking binnen de producties, tussen totaal verschillende Nederlandse makers, is van enorm grote waarde. Er ontstaat een nieuwe artistieke taal. Een taal voor mensen zoals wij, waarvan er in de toekomst veel meer van zullen zijn. Mensen die niet gekarakteriseerd kunnen worden met één bepaalde culturele achtergrond. Maar die meerdere culturen in zich meedragen en zich dat eigen maken. Die een achtergrond  hebben van, en gevormd zijn door meerdere culturen. Waar hun wortels naar terug gaan, of waar ze affiniteit mee hebben gekregen. Dat is de reden dat ik mijzelf ook altijd als een wereldburger heb gezien.

De 5e editie van het ExploreZ Festival onderzoekt nieuwe kunstvormen. Vanaf 5 oktober 2020 zijn er 20 dagen lang voorstellingen en workshops op onverwachte plekken en momenten in Amsterdam.