ExploreZ Festival
ExploreZ Festival biedt ruimte aan nieuwe kunstvormen

ExploreZ Festival biedt ruimte aan nieuwe kunstvormen


De 5e editie van het ExploreZ Festival onderzoekt nieuwe kunstvormen. Vanaf 5 oktober zijn er 20 dagen lang voorstellingen en workshops op onverwachte plekken en momenten in Amsterdam. De locaties lopen uiteen: van het bijzondere Conservatoriumgebouw tot de Buurtwerkplaats Noorderhof, Podium Mozaïek, de oever van de Sloterplas, OBA, het Rembrandtpark én natuurlijk bij de inspirerende thuisbasis van het ZID Theater in de Kolenkitbuurt. Creatief directeur Karolina Spaić: "We experimenteren weer volop dit jaar!

Al jaren dagen we mensen uit om samen te werken in onverwachte combinaties: bijvoorbeeld een conservatoriumstudent met iemand die geweldig heeft leren dansen in een sloppenwijk. Dat doen we nu weer."

© Foto's ZID en Maria Morales.

Urgentie ExploreZ Festival voert boventoon

Dit jaar is de urgentie voor ExploreZ groter dan ooit volgens Spaić; "Mensen hebben veel behoefte aan contact. En spannende nieuwe kunstvormen ontstaan juist op momenten dat er grote maatschappelijke veranderingen zijn. Denk aan kunst en cultuur van voor en na de Tweede Wereldoorlog, die zijn heel anders. Corona biedt de ruimte voor nieuwe kunstvormen."

Nieuwe makers in solo- en duo voorstelling

Dit jaar is er veel ruimte voor interessante solo en duo voorstellingen. Van nieuwe makers en urban talents, waaronder de Sloveense ICK-danser Christian Guerematchi. Zijn voorstelling gaat over de zwarte Europese identiteit en de codes van het zwarte lichaam. Issam Zemmouri, een veelbelovende Franse danser met Marokaanse roots, presenteert zijn eerste solovoorstelling Historia. 

ExploreZ Festival

Sebo en Naïma onderzoeken hun identiteit in: Eén stad vele gezichten

Sebo Bakker en Naïma Baraca over identiteit

Daarnaast maakt het Nederlandse ZID-icoon: allround acteur en danser Sebo Bakker een voorstelling samen met Naïma Baraca, een Nederlands-Marokkaanse kickboxer en performer. Voor: Eén stad vele gezichten, onderzoeken zij hun eigen identiteit. Binnen dit programma onder regie van Daan Bosch, worden meer interessante koppels gevormd die bezoekers van de OBA onverwacht verrassen met een optreden. Ook is er een best off programma op vrijdagavond 16 oktober in Podium Mozaïek.

Teatro Potlach met Di Buduo en Mentha

Explorez werkt samen met artistiek-sociaal geëngageerde gezelschappen van over de hele wereld. Dit jaar is er iets minder uitwisseling, maar het Italiaanse gezelschap Potlach komt vooronderzoek doen voor Invisible Cities. Dit is hun wereldwijde kunstproject over de verborgen sporen in een stad, zoals een kelder of plein. Tijdens de zoektocht betrekken ze tientallen lokale deelnemers. De uitkomst en het proces bepaalt het artistieke eindresultaat. Potlach deed dit al in 20 steden, onder meer in Iran, Amerika en Oostenrijk. 

Divers programma, beperkt aantal kaarten

ExploreZ Festival is van zaterdag 5 oktober tot en met zondag 25 oktober. Dagelijks zijn er workshops, creatieve ontmoetingen en vele voorstellingen. Alles is coronaproof ingericht. Het aantal beschikbare kaarten is daardoor beperkter dan voorheen: explorez.nl

Interview met directeur en artistiek leider Karolina Spaić

Interview met directeur en artistiek leider Karolina Spaić


Karolina Spaić is geboren en getogen in Servië en heeft daar een zeer strenge klassieke balletopleiding gevolgd. In 1984 verhuisde ze naar Nederland voor een opleiding Expressie door Woord en Gebaar. Met vele jaren internationale ervaring, ontwikkelde ze gaandeweg een passie voor community art en niet-westerse kunstvormen. Sinds 1992 is Karolina directeur artistiek leider van het ZID Theater. Daarnaast is ze onder meer adviseur van de Raad voor Cultuur en commissielid cultuurnota van de gemeente Utrecht. In april 2020 is ze benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Karolina ontving deze erkenning voor haar indrukwekkende werk met het ZID Theater, welke zij al 17 jaar runt vanuit de Amsterdamse Kolenkitbuurt mét een wijdvertakt internationaal netwerk.

Je bent begin jaren tachtig naar Nederland gekomen, hoe heb je die tijd toen ervaren?

In 1984 kwam ik naar Nederland om te studeren aan de toenmalige Academie voor Expressie door Woord en Gebaar in Utrecht. Ik wilde een ander type theaterstudie doen dan klassieke regie. Ik wilde de theaterstudie doen die je opleidt tot regisseur van een groot ensemble, zoals die in het toenmalige Joegoslavië bestond.

Ik was 20 jaar en ik kwam in een totaal andere wereld terecht dan mijn geboortestad Belgrado. Utrecht was heel erg Nederlands, en in het begin was ik de eerste en enige internationale student. Op de hele school was niemand anders die niet-Nederlands was. Drie maanden later kwam Jacky uit Aruba aan, en zij sprak al wel de Nederlandse taal. Zij en ik werden goede vriendinnen, terwijl ik niets van Aruba wist en zij niets van Joegoslavië.

Eerst woonde ik in Amsterdam bij vrienden van mijn ouders, midden in het centrum. Soms gebeurde er hilarische dingen. Zoals het gegeven dat om zes uur de hele Kalverstraat plotseling leeg was, geen mens te bekennen. Komend uit een hele andere cultuur, werd ik daar eerst bang van. Ik dacht dat er een oorlog begon, zo stil was het op straat. Ook een staking van de vuilnismannen maakte enorme indruk. Amsterdam was apocalyptisch met bergen afval op straat.

Tegelijkertijd leerde ik Nederlands op de Universiteit om het juiste niveau voor de studie te halen. En daar kwam ik gelijkgestemden tegen. Mensen uit het buitenland die naar Utrecht waren gekomen om te studeren. Tot de dag van vandaag heb ik vrienden uit die groep. Toen ik verhuisde naar een studentenflat in Utrecht vond ik meer mijn plek. We hadden een heel diverse groep van mensen uit het hele land. Maar ook internationaal en zelfs vluchtelingen. Daarin voelde ik mij meer thuis.

De studie was heel leuk. Soms liep ik tegen dingen aan, zoals lessen geïnspireerd door de Bhagwan beweging. Ik vond het veel te vreemd, en het paste niet binnen mijn cultuur. Gelukkig kregen zowel ik als Jacky hier vrijstelling van, omdat we aangaven dat de lessen niet binnen onze cultuur pasten. Later werd de academie onderdeel van de Hogeschool en steeds ‘schoolser’. Maar ik wilde per se mijn plan volgen. Gelukkig kreeg ik veel steun en medewerking van de academie, die ik afrondde. 

Nederland was toentertijd niet heel erg internationaal ingesteld. Er waren wel migranten, maar die waren voornamelijk in hun eigen kring actief. Ik heb in die tijd voor Joegoslaven en Grieken allerlei culturele activiteiten georganiseerd.

Nederland was zich er niet bewust van wat er sociaal maatschappelijk ging komen door de toename van  migranten. Het bewustzijn dat deze mensen onderdeel gingen uitmaken van de maatschappij was er niet. Men ging er van uit dat iedereen vroeg of laat wel weer terug zou keren naar eigen land.

Ik wilde ook terug. Maar toen ik afstudeerde en een jaar in het Nationaal theater in Belgrado aan het werk was, begon de Balkan oorlog. Deze duurde uiteindelijk 10 jaar. Ik besloot om weer terug naar Nederland te gaan.


Interview met directeur en artistiek leider Karolina Spaić

Vervolg interview directeur en artistiek leider Karolina Spaić

Je hebt met Sebo het Zid Theater opgericht, wat zijn jullie ervaringen tot nu toe?

We hebben ons werk in drie periodes verdeeld. In de eerste periode waren we op zoek om een geheel eigen theatertaal te ontwikkelen. Dit is gebaseerd op de verschillende Europese stromingen. Voornamelijk vanuit fysiek theater gemaakt, zoals het Odin theater uit Denemarken.

Onze eerste voorstelling in Amsterdam heeft eigenlijk  alle tekenen gehad van het werk dat we later maakten. In 1992 kwamen we met de voorstelling Dreams uit. Dit was gebaseerd op de Midzomernachtdroom van Shakespeare, met een cast van twaalf spelers. De hoofdrollen werden vertolkt door een jonge Turkse actrice, een Antilliaanse acteur en Sebo. We zijn altijd op zoek geweest naar verborgen talenten en spelers die representatief zijn voor de maatschappij van dat moment. Dat was geen politieke, maar een artistieke keuze. Want de voorstellingen weerspiegelen altijd de wereld waarin we leven.

In de tweede fase reisden we letterlijk de wereld over met vele fysieke locatievoorstellingen. Bijvoorbeeld Dictionary of Nomads dat in Colombia, Rusland, en de Balkanlanden te zien was. Ook deze cast was wederom divers met Sebo, Balduino uit Venezuela en Farid met Tunesische roots.

Na een periode van 10 jaar reizen door Europa, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika, hebben we een grote zaal gehuurd in de achterstandswijk nummer 1, de Kolenkitbuurt in Amsterdam West. Daar zijn we verder gaan werken.

Toen ik zwanger werd kon ik niet meer reizen met het theater. Mijn kind ging naar de basisschool en ons werk raakte veel meer geworteld in de omgeving, die ook zeer internationaal was. We zijn toen een nieuw avontuur gestart, om letterlijk met alle mensen uit de omgeving en andere theatermakers, voorstellingen en bijzondere projecten te maken.

Als ik terugkijk, dan vind ik het moeilijk om hier labels aan te hangen. Daar had ik altijd al moeite mee. Want is het community art, is het participatief theater of gewoon geëngageerd theater?

Ik ben trots dat we voor ons werk in 2011 een Appeltje van Oranje hebben ontvangen, dat was zo’n bijzondere ervaring. Maar ik ben er vooral ook trots op dat we altijd trouw zijn gebleven aan onze artistieke en persoonlijke behoefte. Theater en kunst maken die ertoe doet, en welke letterlijk het verschil maakt. We hebben daarbij altijd uit betrokkenheid gewerkt, en niet uit beleidsoverwegingen. Soms hadden we de wind mee, maar ook heel vaak tegen.

In veel dingen waren we onze tijd vooruit. We werkten met gewone mensen toen niemand dat nog deed. Nu is het bijna een must. We zijn vaak onbegrepen geweest.  Dat heeft er mee te maken dat je de kaders loslaat, en datgene maakt wat je nodig vindt. In de huidige kunstsystematiek moet alles binnen een kader vallen. Daar hadden we altijd al last van en nu nog steeds.

Maar we zijn doorgegaan, want dit is niet gewoon ons werk. Dit is onze missie en ons leven, om van betekenis te zijn voor de mensen. Zowel het publiek als de makers. En ik ben er trots op dat we een bijzondere groep spelers en makers aan ons hebben weten te binden, zoals Ista Bagus Putranto. Een Indonesische fysieke acteur en beeldend kunstenaar, die sinds 2015 bij ZID speelt. Zijn techniek en aanwezigheid op het podium is uniek. Maar hij kreeg geen enkele kans in Nederland.

En ik ben natuurlijk trots op Sebo. Dat hij als een oer Hollandse man, altijd zo waakzaam is op het feit dat we iedereen erbij moeten betrekken. En dat hij zo compromisloos, altijd op zoek gaat naar de verbinding en dialoog met de ander.

Regisseur Barba is een belangrijk persoon voor jou, wat wil je hierover zeggen?

Barba is definitief mijn master. Ik heb na mijn studie tien jaar lang bij hem de ISTA gevolgd. Dit staat voor International School of Theatre Anthropology. Op deze school die door hem is opgericht, lag onze focus op zowel westerse- als niet-westerse theatertechnieken.

Barba is compromisloos in zijn benadering van theater. Hij introduceerde het motto: "theater moet uit noodzaak gemaakt worden", en dat is mij altijd bij gebleven. Na 20 jaar hebben we Barba en het Odin theater voor het ExploreZ festival in 2018 weer naar Nederland gehaald.

Het was een ultiem succes, de tijd was er weer rijp voor. In Nederland komt steeds meer het besef dat theater ook een maatschappelijke en politieke rol heeft. Daar past de visie van Barba opeens weer heel goed bij.

Welke ambities heb je met het ZID Theater, en iedereen die daarbij betrokken is?

Op dit moment is het heel spannend binnen de Gemeente Amsterdam voor ZID. We hebben namelijk een positief advies gekregen van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, maar zijn toch onder de zaaglijn beland, want het geld was op. Nu is de Gemeenteraad aan zet om te kiezen of de culturele organisaties wel of niet door zullen gaan. In deze coronatijd is het heel   moeilijk om plannen te maken. Gelukkig hebben we wel een vierjarige subsidie van de rijksoverheid toegezegd gekregen. Afkomstig van het Fonds voor Cultuurparticipatie voor het festival ExploreZ. Dat betekent veel voor ZID. Want zo kunnen we onze plannen duurzamer maken, en kunnen we weer een stukje vooruit plannen.

Ook hebben we twee grote internationale projecten toegezegd gekregen voor de komende jaren. In deze projecten gaan we aan de slag met jonge mensen, statushouders en migranten. Ze hebben allemaal ambitie om binnen de kunst- en cultuursector te werken. Maar kunnen daar tot dusver geen aansluiting bij vinden. Voor mij is het belangrijk dat het soort theater wat we maken, de samenleving en de wereld waarin we leven weerspiegelt. En als alles om ons heen verandert, dan verandert ook het theater en de kunst.

We leven nu in een tijd van een crisis veroorzaakt door een pandemie. Na elke crisis, de wereldoorlogen of na de Russische revolutie, veranderde het theater rigoureus. We komen nu in een nieuw tijdperk en de kunst gaat ook weer veranderen. Ik vind het belangrijk dat diegenen die nu nog praktisch onzichtbaar zijn als makers, ook een plek krijgen. Want we hebben de verhalen van deze tijd nodig.

Mijn grootste ambitie is om met theater en kunst diegenen te bereiken die op dit moment eigenlijk niet of nauwelijks worden bereikt. En waarbij naar het theater gaan ook niet altijd vanzelfsprekend is. Het

allerbelangrijkste vind ik dat mensen, die term gebruik ik liever dan 'het publiek', worden geraakt. Theater is ontstaan vanuit rituelen, waar het element van gezamenlijkheid aan ten grondslag ligt. Daar ben ik naar op zoek in de context van het hier en nu.

Wat maakt het ExploreZ festival voor jou zo uniek en vooral ook zo belangrijk?

ExploreZ is een 'maakfestival'. De producties die worden getoond zijn ontstaan uit een samenwerking tussen makers die aan de ZID verbonden zijn, en internationale makers. Het is ook een werkplaats  waarin onderzocht wordt hoe we samen theater kunnen maken, en van elkaar kunnen leren.

Als je zegt internationaal, dan denken mensen vaak; oh dat is dan daar, ver weg, dat is reizen. Maar alle nieuwe kunststromingen zijn ontstaan door een internationale uitwisseling van kunstenaars. Dat is van surrealisme tot aan street art.

Makers hebben de behoefte om uit te wisselen. En hun maakproces binnen een internationale context te herdefiniëren. Dat is de opzet van het festival. Dat dit voornamelijk uit co-creatie bestaat is vrij uniek. Ook het feit dat lokale mensen en plekken in de stad verbonden worden met internationale makers is zeer waardevol. Iemand van buitenaf kan soms veel scherper zien wat zich hier lokaal afspeelt. Ze kunnen je ook wijzen op dingen die nieuwe verbindingen en mogelijkheden kunnen leggen, waardoor een heel andere aanpak kan ontstaan. Maar het belangrijkste vind ik dat makers verbonden aan ExploreZ, en die uit Nederland komen, zich bewust worden van het feit dat ze hun eigen roots hebben. Hun roots die vaak buiten Europa is te vinden.

De artistieke samenwerking binnen de producties, tussen totaal verschillende Nederlandse makers, is van enorm grote waarde. Er ontstaat een nieuwe artistieke taal. Een taal voor mensen zoals wij, waarvan er in de toekomst veel meer van zullen zijn. Mensen die niet gekarakteriseerd kunnen worden met één bepaalde culturele achtergrond. Maar die meerdere culturen in zich meedragen en zich dat eigen maken. Die een achtergrond  hebben van, en gevormd zijn door meerdere culturen. Waar hun wortels naar terug gaan, of waar ze affiniteit mee hebben gekregen. Dat is de reden dat ik mijzelf ook altijd als wereldburger zien.

De 5e editie van het ExploreZ Festival onderzoekt nieuwe kunstvormen. Vanaf 5 oktober 2020 zijn er 20 dagen lang voorstellingen en workshops op onverwachte plekken en momenten in Amsterdam.