Pauline Willemse - Hoofd Slijperij Coster Diamonds
'Diamonds are a girl's best friend'. Wie kent de film niet waarin Marilyn Monroe vele mannen om haar vinger wind. Het zijn de diamanten die haar als Powervrouw nog meer versterken. We vroegen ons af waarom deze steentjes ons toch zo intrigeren en wie zijn de makers van deze kleine kostbare kunstwerkjes? Waar anders dan bij Coster Diamonds kunnen we antwoord krijgen op deze vragen. Eén van de oudste diamantslijperijen in Nederland, befaamd om het herslijpen van de Koh-i-Noor, het pronkstuk van de Engelse kroonjuwelen, de Dresden-diamant van het Saksische vorstenhuis en het beroemde horloge voor Koningin Juliana, die destijds door het Nederlandse volk cadeau werd gedaan. Dag van de Vrouwen ging in gesprek met Pauline Willemse, Hoofd van de Afdeling Slijperij, historisch onderzoeker en tevens wereldrecordhouder van de kleinst in briljant geslepen diamant. Een bijzondere ontmoeting...
© Coster Diamonds - Pauline Willemse
Wie is Pauline Willemse?
Een Hollandse vrouw, die vrolijk in het leven staat. Op mijn veertiende wilde ik al diamantslijper worden. Ik was niet de beste leerling op school, maar ik vond wel dat ik talent had om te priegelen, te preutelen en kleine dingetjes te maken. Ik ben getrouwd met mijn grootste steun en toeverlaat. Wanneer ik denk dat iets niet gaat lukken of te moeilijk is, dan weet hij mij er altijd weer van te overtuigen dat ik het wel kan. Daar krijg ik veel power van, en dan ga ik er ook helemaal voor.
Hoe is Coster Diamonds ontstaan?
Coster Diamonds is een diamantslijperij dat bestaat sinds 1840 en is door juwelier Moses Elias Coster opgestart aan de Amstel op het Waterlooplein. Dit was toen een klein bedrijfje en is na zijn dood overgegaan naar zijn zoon Martin Coster. Hij heeft het bedrijfje laten opbloeien tot een grote diamantslijperij, waarbij op een gegeven moment wel 300 slijpers werkten in de fabriek. Tijdens de tweede wereldoorlog werden alle slijperijen bezet en naar de afgrond gebracht. Na de oorlog kwamen weinig slijpers terug, want de meesten van hen waren omgebracht. Gemeente Amsterdam had vervolgens besloten om dit hele gebied te slopen en een stadhuis te bouwen met een metrostation. Vanaf de jaren zeventig zitten slijpers van Coster Diamonds in voormalige villa’s aan de Paulus Potterstraat.
Hoe ben je in deze branche terecht gekomen ?
In de jaren tachtig kon ik zelf helemaal geen opleiding volgen. Ik deed wel andere dingen zoals werken in een kledingzaak, totdat deze zaak helaas failliet ging. Bij het arbeidsbureau werd mij gevraagd wat ik wilde doen, waarop ik antwoordde dat ik graag diamantslijper wilde worden. Toevallig waren ze net een opleiding hiervoor begonnen en daar kon ik direct aan deelnemen. Ik heb les gekregen van een Belg, de heer Van Camp. Hij was behoorlijk streng en daar moest ik wel even aan wennen. Maar hij was wel oprecht, had ook altijd gelijk en ik slurpte al die kennis op, want ik wilde het heel graag leren. Dan is het wel afwachten of het ook lukt en je er echt geschikt voor bent. Gelukkig ging het heel goed en heb ik het snijden en slijpen geleerd. Dankzij hem ben ik een goede diamantbewerker geworden.
Wat vind je zo mooi van het diamantslijpen?
Het materiaal op zich, de diamant. Dit is het hardste materiaal wat er is, en dat ik de techniek beheers om het te bewerken. Ik ben een perfectionist en wil alle facetjes er zo mooi als mogelijk op krijgen, maar ik moet ook een compromis sluiten met het karakter van de diamant. Met diamantbewerking heb je te maken met de symmetrie, de schittering en het karakter van de steen. Ook de speciale gereedschappen die er aan te pas komen, want hoe richt je dat in en hoe gebruik je het. Je kunt niet zomaar een steen in de tang doen en bewerken op de schijf. Je moet echt bekijken hoe je de facetjes er goed op krijgt. Dat vind ik een uitdaging en vooral heel leuk om te doen.
Zijn er meer vrouwen die dit werk doen?
Toen ik 28 jaar geleden hier begon te werken, was ik de eerste vrouw die kon slijpen. Ik ben in 1963 geboren en ervaar geen verschil in het vakwerk van de mannen of vrouwen. Het valt mij op dat niet veel vrouwen dit werk doen. Ik heb zelf wel een vrouw opgeleid voor dit vak. In 1850 werden de schijven voor diamantbewerking aangedraaid door vrouwen, en ook kinderen. Daarna kreeg je letterlijk paardenkracht en vervolgens deed de stoommachine haar intrede. De gebouwen werden toen gaandeweg aangepast op de techniek met als gevolg dat de vrouwen geen werk meer hadden. Coster Diamonds was toen de eerste slijperij die vrouwen ging opleiden tot slijpers en snijders, maar voornamelijk snijders.
Is de opleiding voor juwelier voldoende om een diamantair te worden?
Nee, deze opleiding heeft hele andere disciplines. En in mijn vak wil het niet zeggen dat als je een goede slijper bent, je automatisch ook goed kunt snijden. Vroeger had je bijvoorbeeld slijpers die alleen vier grote facetten maakten en daarna ging het naar een briljandeur die alle kleine facetjes maakte. Ik vind dat je altijd gebruik moet maken van datgene waar een persoon goed in is.
Meestal denken mensen bij diamanten aan Antwerpen, hoe komt dat?
Het vak is tot stand gekomen bij de Joodse Portugezen. Die gingen naar Brazilië voor het winnen van de ruwe diamanten en werden later door Nederlanders gevolgd. Tijdens de Spaanse inquisitie zijn veel slijpers vanuit Lissabon gevlucht naar het noordelijk deel van Europa, waaronder Parijs en Antwerpen. Intussen vond er in Amsterdam ongeveer 70% van de wereldhandel plaats. Antwerpen maakte deel uit van Nederland, maar werd door Spanjaarden veroverd. Hierdoor werd Amsterdam qua handel nog groter en kwamen slijpers hier naartoe.
Amsterdam had toen de grootste fabrieksgebouwen ter wereld! Coster Diamonds had destijds ruim 300 slijpers in dienst en de geslepen diamant was een belangrijk exportproduct voor Parijs, Londen of Rome waar alle grote designers zaten. Na de tweede wereldoorlog is de diamantenhandel teruggekomen in Antwerpen, maar ervaart wel veel concurrentie van de lagelonenlanden. In Amsterdam is de handel min of meer verdwenen die vroeger heel belangrijk was voor de economie.
De vervaardiging en handel van diamanten komt vaak geheimzinnig over, waarom is dat zo?
Leuk dat je dit vraagt! Ik ben zelf van een generatie die juist open is ingesteld en graag wil delen zoals op social media. In de archieven heb ik gezien dat bij toenmalige werknemers er geen beroep van slijper stond vermeld, maar bijvoorbeeld koopman. De diamantslijper werd namelijk geassocieerd met iemand die vermogend was en de werknemers wilde niet als zodanig te boek staan. Tegenwoordig is het heel gewoon dat de mensen laten zien wie ze zijn en wat ze doen. We hebben hier bijna dagelijks rondleidingen en er komen zevenentwintig verschillende nationaliteiten op bezoek.
Deze mensen willen dan ook weten hoe ik het heb geslepen en wat ik heb meegemaakt tijdens het slijpen. Zoals jullie net hebben gezien zijn het vooral Aziaten die er zelfs een sport van maken, om mij te fotograferen. Deze foto's zijn dan bedoeld als achtergrondinformatie over mijn werk als slijper.
Wat vind je van de omgang met Moeder Aarde en het delven van diamanten?
Dat is een interessante vraag. Delven naar diamanten is hetzelfde als met de andere edelstenen, of marmer. Dit kan natuurlijk zijn weerslag hebben op de aarde, maar we halen ook veel olie en gas uit de grond. De mensen in Groningen zijn daar niet blij mee, maar we hebben wel gas nodig. Persoonlijk ben ik iemand van de balans, want we mogen de aarde niet kapotmaken. Ik denk niet dat ik alleen verandering kan brengen vanuit mijn werk in het ambacht. Maar ik vind wel dat we zuinig op onze aarde moeten zijn en hier goed mee om moeten gaan.
Is er binnen Coster Diamonds een MVO beleid?
De diamantmijnen in de wereld worden gecontroleerd door de Beers Groep. Dit is een koepelorganisatie die belangen vertegenwoordigd van mijnen en slijperijen. Zij hebben ook een regulerende functie in fabricage en de handel, waaronder bijvoorbeeld het voorkomen van ‘blood diamonds’ in het reguliere circuit.
Het vak diamantbewerker staat op de UNESCO lijst, kun je daar iets over vertellen?
Vanuit Coster Diamonds heb ik in 2008 het initiatief genomen, om het vak diamantbewerker voor te dragen aan de Nationale Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed. Dit ambachtelijk werk is namelijk langzaam aan het verdwijnen als we het niet doorgeven aan de komende generaties. Dat zou heel jammer zijn. Het is net zoals je bij een molen een molenaar nodig hebt en er geen klompen zijn als er geen klompenmaker is. En hoewel bijna niemand meer op klompen loopt, is de techniek van vervaardiging en de geschiedenis toch wel bijzonder. Daarom heeft Coster Diamonds samen met haar branchegenoot Gassan er voor gezorgd, dat ons vak van diamantbewerker in 2013 op de Unesco-lijst is komen te staan. Het raakt mij ook dat er in Amsterdam nog maar drie diamantslijperijen zijn. Zij zijn alle drie waardevol voor mij. Juist vanwege de geschiedenis en de ambachtslieden die hierin werken, die zijn allen met elkaar verbonden. Dit ambacht mag voor Amsterdam niet verloren gaan, want we moeten daar allemaal heel zuinig op zijn.
Onlangs was de groeidiamant in het nieuws, wat is dat precies?
Een groeidiamant is iets van voor mijn tijd, die ik ooit eens van mijn vader kreeg toen ik achttien jaar werd. Het principe is dat je een ring koopt met een diamantje, die je na twee jaar kunt omruilen. Je betaalt dan wat bij en krijgt in jouw ring een grotere diamant. Het is een soort van spaarsysteem dat vooral voor jonge mensen een hele mooie manier is om mee te beginnen.
Je staat in het Guinness Book of Records, kun je daar iets over vertellen?
Jazeker, ik heb namelijk een tijd geleden het kleinste diamantje ter wereld geslepen! Ik wilde laten zien dat ik een echt goede diamantslijper ben. Er stond al eerder een wereldrecord vermeld en ik wilde nagaan of dit nog verbetert kon worden, en dat is gelukt! Dat was ruim twintig jaar geleden en vooral in die tijd een heel proces om te bewijzen. Professor Zwaan in Leiden heeft het onderzocht, en beoordeeld dat het een echte diamant was in briljant geslepen. Hij kon het alleen niet wegen, zelfs niet met de speciale weegschalen! Toen heb ik de fabrikant Mettler gebeld en die had een prototype staan waarbij ook de luchtdruk kon worden meegenomen bij het wegen van minuscule voorwerpen.
Ik heb daarop het steentje laten wegen en toen kwam er een bonnetje uit met de uitslag van 0.0000743 karaat! Daarna moest ik nog een jaar wachten voordat het vermeld werd in het Guinness Book of Records. Een Engels echtpaar met nog iemand kwam destijds bij mij op het werk, en we voerden een leuk gesprek over het behaalde record. Toen vroeg degene die met het echtpaar mee was of ik wist wie hij was. Het bleek Norris McWhirter te zijn, de oprichter van het Guinness Book of Records, dat hij samen met zijn tweelingbroer jaarlijks uitbracht. Ik werd toen heel nerveus, maar hij zei gelijk dat ze het verhaal heel erg mooi vonden en dat ze het record vier keer gingen publiceren van 1994 tot en met 1997.
Je verzorgt ook workshops diamantslijpen, is dit voor iedereen toegankelijk?
Ja, dat kan vanaf achttien jaar en ouder. Ik heb tot nu toe veel technische mensen gehad, waaronder een professor van Oxford, maar ook mannen en vrouwen die het gewoon een bijzondere ervaring vinden. Het is een succes, want het is de enige workshop ter wereld, waarbij je zelf een diamantje krijgt die je gaat slijpen!
De diamantroof van Kim Kardashian was onlangs in het nieuws, wat vind je van de associatie met glitter & glamour?
De associatie van diamanten met glitter & glamour vind ik heerlijk en hoort er volledig bij. Het is de schittering van de diamant die mensen zo aantrekt en de interesse wekt. Ik ben onlangs naar de tentoonstelling geweest van Marilyn Monroe in de Nieuwe Kerk. Ik houd wel van die tegenstelling, enerzijds de wereld van glitter & glamour zoals met Marilyn Monroe, maar zeker ook de realiteit van het bewerken van een diamant. Ik heb hier eens een Amerikaan over de vloer gehad die wilde dat zijn vrouw en dochter een workshop diamantslijpen gingen volgen. Hierdoor konden ze zelf ook de andere kant van de glitter & glamour ervaren.
Zou je na al die jaren van diamantslijpen niet ook de sales kant willen uitoefenen?
Ik vind het best leuk om te verkopen, want daar zit ook de emotie in. En als er mensen binnenkomen die mijn steentje kopen, bijvoorbeeld omdat ze gaan trouwen, dan maakt dit het plaatje voor mij helemaal compleet! Maar op den duur zal ik mijn steentjes toch missen, dat priegelen om er iets moois van te maken. Bovendien krijg ik altijd veel inspiratie van het slijpen. Dit vak is iets waar ik heel goed in ben en echt trots op kan zijn. Naast het slijpen leid ik ook nog nieuw talent op, en op uitnodiging draag ik graag het ambacht uit. Dat vind ik superleuk om te doen!
Wat zou je als boodschap willen meegeven aan degene die dit vak in willen?
Nog vaak denken jonge mensen dat als ze dit vak gaan uitoefenen, er gelijk drie ferrari’s voor de deur staan... Die zitten gelijk met hun hoofd in de glitter & glamour. De werkelijkheid is anders, want het is hard werken en je moet er echt talent voor hebben. Dit kun je ook gaan ontwikkelen, maar daar moet je wel volledig voor open staan. Bovendien moet je het met volle overgave leuk vinden, anders gaat de diamant juist tegen je werken. Je krijgt het dan niet zo goed geslepen, het resultaat valt tegen en daar word je alleen maar ongelukkig van. Dus doe iets waar je gelukkig van wordt!